مفاهیم اساسی در نظریه اسکینر
مفاهیم اساسی در نظریه اسکینر شکل‌دهی به رفتار یا تقریب‌های متوالی Successive approximation در این روش صرفا پاسخ‌هایی که ارگانیسم را
در جهت مورد نظر سوق می‌دهد، تقویت می‌شود. به عبارت دیگر ارگانیسم تنها در مواردی
که رفتار او به رفتار نهایی مطلوب نزدیکتر می‌شود، تقویت می‌شود. با این روش می‌توان
ترفندها و عادات پیچیده‌ای را به حیوانات آموزش داد. همچنین نوزادان بر اساس این
روش، سخن گفتن را می‌آموزند.(الف) تقویت‌کننده‌ها Leinforcer به اعتقاد اسکینر دو نوع تقویت‌کننده وجود دارد: 1. تقویت‌کننده اولیه Primary Leinforcer تقویت‌کننده‌ای است که ذاتا تقویت‌کننده
محسوب می‌شود و سائق‌های اساسی ارگانیسم را برآورده می‌کند. غذا، آب و رابطه جنسی
جزء تقویت‌کننده‌های اولیه هستند. 2. تقویت‌کننده شرطی یا ثانوی Conditioned Leinforcer محرکی است که به دلیل همراهی با یک تقویت‌کننده
اولیه ارزش تقویت کنندگی می‌یابد. پول و تحسین از شایع‌ترین تقویت‌کننده‌های شرطی
هستند. تقویت reinforcement اسکینر به وجود دو نوع تقویت معتقد بود: 1. تقویت مثبت positive reinforcement نوعی تقویت که در آن از طریق ارایه یک محرک
خوشایند، احتمال تکرار پاسخ افزایش می‌یابد. 2. تقویت منفی negative reinforcement نوعی تقویت که در آن از طریق حذف یک محرک
ناخوشایند و آزاردهنده، احتمال تکرار پاسخ افزایش می‌یابد. اغلب این تقویت اشتباها
نوعی تنبیه تلقی می‌شود. تنبیه punishment در تنبیه برخلاف تقویت منفی، از طریق ارایه
یک محرک ناخوشایند و آزاردهنده، احتمال تکرار یک پاسخ نامطلوب کاهش می‌یابد. (ب) برنامه‌های تقویت schedules of reinforcement اسکینر با مشاهده اینکه موش‌ها میله را با
میزان نسبتا ثابتی، حتی وقتی که به صورت پیاپی تقویت نمی‌شوند، فشار می‌دهند،
اقدام به یافتن برنامه‌ها و میزان تقویت کرد تا تعیین کند که کدام یک از آن‌ها
بیشترین اثربخشی را در کنترل رفتار دارند. وی چهار نوع تقویت را مورد پژوهش قرار
داد: 1. برنامه نسبی ثابت Fixed Ratio در این نوع برنامه، تقویت بعد از ارایه
تعداد معینی از پاسخ‌ها داده می‌شود. به عبارت دیگر تعداد پاسخ‌هایی که سازواره باید
بدهد تا تقویت شود، ثابت است. هرچه این نسبت بیشتر باشد، سرعت پاسخ‌دهی فرد بیشتر
خواهد بود. مهمترین ویژگی رفتارهایی که طبق این برنامه شکل می‌گیرند، این است که
درست پس از اعمال تقویت، تا مدتی پاسخ‌دهی قطع می‌شود. 2. برنامه نسبی متغیر Variable Ratio در این نوع تقویت، فرد فقط به ازای تعداد
معینی پاسخ تقویت می‌شود. لکن این تعداد به نحو پیش‌بینی‌ناپذیری تغییر می‌کند. بر
خلاف برنامه نسبی ثابت، رفتار فردی که طبق این برنامه عمل می‌کند هیچ‌گاه قطع نمی‌شود
و حتی ممکن است که پاسخ‌دهی تند شود. 3. برنامه فاصله‌ای ثابت Fixed Interval در این برنامه ارگانیسم به ازای نخستین
پاسخی که پس از گذشت مدت معینی از تقویت قبلی می‌دهد تقویت می‌شود. مثلا در یک
برنامه دو دقیقه‌ای صرفا زمانی تقویت صورت می‌گیرد که از آخرین پاسخ تقویت‌شده دو
دقیقه گذشته باشد. وجه تمایز پاسخ‌دهی بر اساس این برنامه این است که پاسخ‌دهی
بلافاصله بعد از هر تقویت، مدتی قطع می‌شود و با نزدیک شدن موعد تقویت، افزایش می‌یابد. 4. برنامه فاصله‌ای متغیر Variable Interval در این برنامه هم مانند برنامه فاصله‌ای
ثابت ارایه تقویت به مدت زمانی که گذشته است، بستگی دارد. ولی این فواصل به نحو
پیش‌بینی‌ناپذیری متغیر است. ارگانیسم در این برنامه اغلب با سرعت بالا و یکنواختی
پاسخ می‌دهد. (ج) رفتار خرافی Superstitious behavior اسکینر در طی آزمایشاتش دریافت که اگر
تقویت بر مبنای یک برنامه فاصله‌ای ثابت یا متغیر ارایه شود، هر رفتاری که درست در
لحظه ارایه تقویت روی دهد، تقویت خواهد شد. زیرا ارگانیسم آن رفتاری را که به طور
اتفاقی تقویت شده است با تقویت منظم مرتبط می‌کند. مثلا اگر به کبوتری در حین دور
زدن در جهت خلاف عقربه‌های ساعت به طور تصادفی پاداش داده شود، این رفتار بدون هیچ‌گونه
رابطه علت و معلول با تقویت، شرطی می‌شود. (د) خودگردانی رفتار Self-control فرض اصلی رویکرد اسکینر این است که رفتار
ارگانیسم از سوی متغیرهای بیرونی ایجاد و کنترل می‌شوند. اما اگرچه محرک‌ها و
تقویت‌کننده‌های بیرونی قوی‌ترین شکل‌دهنده‌های رفتار هستند، اسکینر معتقد است که
فرد می‌تواند متغیرهایی را که رفتار او را تعیین می‌کند کنترل کند. به عنوان مثال،
اگر صدای استریو خانه همسایه شما مانع از تمرکز فکر شما روی درس شود، ممکن است
اتاق را ترک کنید و برای مطالعه به کتابخانه بروید. فنون دیگر خودگردانی شامل
اشباع(انجام بیش از اندازه رفتار)، تحریک آزارنده(برقرار کردن پیامدهای ناخوشایند
در صورت ادامه یافتن رفتار) و خودتقویتی می‌شود.(و) منابع: (الف)شولتز،
دوان؛ نظریه‌های شخصیت، یوسف کریمی و همکاران، تهران، ارسباران، 1384، چاپ اول، ص
489. (ب)کاپلان،
هارولد؛ خلاصه روانپزشکی علوم رفتاری، نصرت‌ا... پورافکاری، تهران، شهر آب، 1376،
چاپ دوم، جلد اول، ص 264. (ج) زمینه
روان‌شناسی، جلد اول، ص 212 و 213. (د) پروین،
لارنس؛ روان‌شناسی شخصیت، محمدجعفر جوادی و پروین کدیور، تهران، رسا، 1374، چاپ
اول، جلد دوم، ص 93. (و) نظریه‌های
شخصیت، ص 475.
درد من حصار بركه نيست